جیان لورنزو برنینی در دسامبر سال ۱۵۹۸ در ناپل به دنیا آمد و در نوامبر سال ۱۶۸۰ در رم درگذشت. شاید بتوان این هنرمند ایتالیایی را بزرگ‌ترین مجسمه‌ ساز قرن هفدهم و یک معمار برجسته نامید.

برنینی کسی بود که سبک باروک را در مجسمه سازی به وجود آورد و آن را تا درجه‌ای توسعه داد که سایر هنرمندان تنها نقشی کم اهمیت در این سبک بازی می‌کنند. او جدای از مجسمه‌ سازی یک معمار موفق و شناخته شده نیز به حساب می‌آمد.

سال‌ های اولیه

حرفه برنینی تحت آموزش پدرش «پیترو برنینی» یک مجسمه ساز فلورانسی با استعداد آغاز شد که نهایتاً به رم نقل مکان کرد. برنینی جوان و نابغه به قدری خوب و با دقت کار می‌کرد که مورد تحسین نقاش معروف زمان خود، آنیباله کاراچی (Annibale Carracci) و «پاپ پل پنجم» واقع شده و خیلی زود خود را به عنوان یک مجسمه ساز کاملاً مستقل جا انداخت. او به شدت تحت تأثیر مطالعات دقیقش از مجسمه‌های مرمری یونان و روم در واتیکان بود و همچنین دانش زیادی درباره نقاشی اوج رنسانس در قرن شانزدهم داشت. مطالعات او روی کارهای میکل آنژ را به خوبی می‌توان در سن سباستین مشاهده کرد که برای مافئو کاردینال باربرینی (Maffeo Cardinal Barberini) تراشیده شده بود. این فرد بعدها پاپ اوربان هشتم شد و بزرگ‌ترین حامی و سفارش دهنده برنینی به شمار می‌رفت.

کارهای اولیه برنینی توجه شیپیونه کاردینال بورگزه (Scipione Cardinale Borghese) یکی از اعضای خانواده پاپ را جلب کرد. تحت حمایت او برنینی اولین گروه مجسمه‌های مهم خود در اندازه های طبیعی را تراشید. این مجموعه روند رشد برنینی را به خوبی منعکس می‌کند و اوج مهارت او را می‌توان در اثر «آپولو و دافنه» دید. در مجسمه داوود، برنینی پیکری را تراشیده است که سنگی را به سمت دشمنی ناپیدا پرتاب می‌کند. پرتره‌های بی‌شماری شامل روبرت کاردینال بلامارینه (Robert Cardinal Bellarmine) که برنینی در این دوره از کار خود تراشید، آگاهی جدیدی از رابطه بین سر و بدن را به نمایش می‌گذارند و همچنین توانایی او در به تصویر کشیدن حالت‌های گذرای چهره با رئالیسم ظریف نیز به خوبی دیده می‌شود. این آثار مرمری چنان دقت بی‌رقیبی را در تراشیدن با این متریال سخت به نمایش می‌گذارند که اغلب نظیرش را تنها در مجسمه‌های برنزی می‌توان دید. آگاهی حسی برنینی از بافت سطحی پوست و مو و درک جدیدش از نورپردازی، سنت میکل آنژ را زیر پا گذاشت و آغاز دوره‌ای جدید را در تاریخ مجسمه سازی غرب مشخص کرد.

حمایت‌ های مالی اوربان هشتم

در زمان پاپ اوربان هشتم، برنینی وارد دوره‌ای بسیار پرکار همراه با توسعه‌ مهارت‌های هنری‌اش شد. اوربان هشتم او را واداشت تا به نقاشی و معماری نیز بپردازد. اولین کار معماری برنینی بازسازی کلیسای سانتا بیبیانا (Santa Bibiana) در رم بود. در همان زمان برنینی سفارش ساخت یک سازه نمادین برای مقبره سنت پیتر در کلیسای سن پیتر رم را دریافت کرد. نتیجه این پروژه سازه‌ای معروف از جنس برنز و طلا بود که بین سال‌های ۱۶۲۴ تا ۱۶۳۳ اجرا شد. ستون‌های پیچ خورده این سازه از ستون‌های اوایل مسیحیت الهام گرفته شدند که در محراب سن پیتر قدیمی استفاده شده بودند. جدید‌ترین قسمتی که برنینی به کار نهایی اضافه کرد، چارچوب بالای پیچک‌هایی است که با چهار فرشته احاطه شد. این سازه به قدری متناسب تقسیم بندی شده و با زمینه‌اش هم‌خوانی دارد که به سختی می‌توان باور کرد به اندازه یک ساختمان چهار طبقه ارتفاع دارد. خطوط بیرونی زنده آن به سمت تاج پیروزی بالا حرکت می‌کنند و رنگ تیره‌اش با طلایی سوخته بالا می‌رود و به یک موجود زنده شباهت دارد. به خوبی در این کار او می‌توان امتزاج مجسمه و معماری را مشاهده کرد. این سازه اولین یادمان کاملاً باروکی به حساب می‌آید.

بعد از این پروژه، برنینی روی دکوراسیون چهار ستونی که گنبد سن پیتر را نگه داشته‌اند، نظارت داشت. البته تنها یکی از آن‌ها توسط خودش طراحی شده است. او همچنین مجموعه‌ای از پرتره‌ها را از اوربان هشتم کار کرد اما اولین سردیسی که کیفیت پرتره‌های قبلی او را داشت، از حامی بزرگش شیپیونه کاردینال بورگزه کار شد. کاردینال به هنگام صحبت و حرکت به تصویر کشیده شد و عمل او در لحظه‌ای ثبت شده است که تمام ویژگی‌های شخصیتی سوژه را به خوبی نمایان می‌کند.

وظایف معمارانه برنینی بعد از مرگ کارلو مادرنو (Carlo Maderno) در سال ۱۶۲۹ افزایش یافت زیرا او به معمار سن پیتر و کاخ باربرینی ارتقا درجه یافت. در این زمان او به خاطر تعدد سفارش‌ها نه تنها کارها را خودش اجرا می‌کرد که مجبور بود افرادی را نیز به کار بگیرد. او در نظم دادن به استودیو و برنامه‌ریزی کارهایش موفق بود زیرا یک تیم بسیار هماهنگ و یکپارچه کار تزئین و ساخت این مجسمه‌ها را برعهده داشت. برنینی بسیار با ایمان بود و هر روز به کلیسا می‌رفت و باید تأثیر کاتولیک رومی را روی کارهای او در نظر گرفت. او اعتقاد داشت هنر مذهبی برای آموزش و الهام بخشیدن به افراد با ایمان بوده و باید به تبلیغ کلیسای کاتولیک رومی کمک کند. هنر مذهبی باید به عنوان یک محرک حسی عمل کرده و روی مخاطبش تاثیر بگذارد.

تجربه‌ های متفاوت

برنینی تحت حمایت اوربان هشتم شروع به ساخت کارهای جدید و یادمان‌های مختلفی مانند مقابر و آبنماها کرد. مقبره اوربان هشتم، پاپ را به‌صورت نشسته با دستی بالا رفته به تصویر کشیده، گویی در حال دستور دادن است. برنینی مجموعه‌ای از یادبودهای مقبره‌ای کوچک را هم کار کرد که بسیار انقلابی بودند. از میانشان می‌توان به ماریا راجی (Maria Raggi) اشاره کرد؛ اما آبنماهای او جزو مهم‌ترین تاثیراتش روی شهر رم به شمار می‌روند. آبنمای تریتون (Triton) در میدان باربرینی به خوبی یک آبنمای معمارانه رومی را به نمایش می‌گذارد. چهار دلفینی که از یک صدف بزرگ بیرون آمده‌اند، یادآور خدای دریاها هستند.

البته پروژه‌های اولیه معماری برنینی خیلی هم موفق نبود. در سال ۱۶۳۷ او شروع به ساخت برج ناقوس‌ روی سردر سن پیتر کرد اما وزن آن‌ها آنقدر زیاد بود که باعث شد ساختمان ترک بردارد و نهایتاً در سال ۱۶۴۶ مجبورشدند ناقوس‌ها را از ساختمان حذف کنند. برنینی مدتی به خاطر این بی‌تدبیری ناراحت و شرمنده بود.

حمایت های اینوسنت دهم و الکساندر هفتم

تماشایی‌ترین یادمان‌های عمومی برنینی به اواسط دهه ۱۶۴۰ تا ۱۶۶۰ بازمی‌گردند. «آبنمای چهار رودخانه» در میدان ناوونا در رم یک ستون منقوش مصری را حمایت می‌کند و با چهار مجسمه مرمری احاطه می‌شود که نمادی از چهار رودخانه بزرگ دنیا هستند. این آبنما یکی از زیباترین آثار برنینی به حساب می‌آید.

بزرگ‌ترین نمونه از هنر پخته‌ی برنینی «نمازخانه کورنارو» در «سانتا ماریا دلا ویتوریا» در رم است. این اثر تحولی که پیش‌تر در حرفه برنینی آغاز شده بود را کامل می‌کند. این نمازخانه به سفارش «فدریگو کاردینال کورنارو» ساخته شد و در سرداب کم عمقی در یک کلیسای کوچک قرار دارد. نقطه مرکزی این سازه مجسمه‌ای از «خلسه ترزای مقدس» است. در این مجسمه تیری از عشق الهی به قلب ترزا اصابت می‌کند.

برنینی در سال‌های آخر با افزایش میل به کنترل محیط حول مجسمه‌هایش، بیش از پیش روی معماری تمرکز می‌کرد. از کلیساهایی که او بعد از نمازخانه کورنارو کار کرد، شگفت انگیزترینشان سانتا آندریا الکویریناله (Sant’Andrea al Quirinale) در رم است. تماشایی‌ترین دکوراسیون برنینی هم «تخت سن پیتر» است که با رویه‌ای از برنز و طلا کار شده و شکوه خاصی دارد. این تخت با چهار مجسمه برنزی پرابهت به نمادی از «سنت آمبروز»، «آگوستین»، «آتانازیوس» و «جان کریسوستوم» احاطه شده است. این کار به سفارش پاپ الکساندر هفتم کار شد که یکی از بزرگ‌ترین حامیان برنینی به شمار می‌رفت. مقبره‌ای که برنینی برای او کار کرد بیشتر توسط شاگردانش ساخته شده بود.

سفر به فرانسه

برنینی در سال ۱۶۶۵ به پاریس رفت. این تنها غیبت طولانی او در رم به حساب می‌آید. سفر به پاریس برای پاسخ به دعوت‌هایی که سالیان متمادی از سمت شاه لویی چهاردهم به او فرستاده می‌شد صورت گرفت و هدف آن طراحی یک اقامتگاه جدید سلطنتی بود. در این زمان برنینی به قدری معروف بود که جمعیت زیادی در خیابان‌های هر شهر در مسیر او گرد هم می‌آمدند تا عبورش را تماشا کنند. استقبال اولیه از او در پاریس نیز به همان اندازه باشکوه بود اما خیلی زود میزبانان حساس او به خاطر تعریف و تمجیدهای مکررش از هنر و معماری ایتالیا آزرده خاطر شدند. این اظهارات او باعث از دست دادن محبوبیتش در دربار فرانسه شده و تا حدی مسبب رد شدن طرح‌هایش برای لوور بودند. تنها یادگار بازدید برنینی از فرانسه سردیس برجسته‌اش از لویی چهاردهم است که در آن «پادشاه آفتاب» با نگاهی خدا گونه به نقطه نامعلومی نگاه می‌کند. این تصویر، استانداردی را برای پرتره‌های سلطنتی مشخص می‌کند که تا ۱۰۰ سال دوام داشت.

سال‌ های آخر

آثار متأخر برنینی ناگزیر با پروژه‌های عظیمش برای سن پیتر تحت شعاع قرار می‌گیرد، اما تعداد اندکی از آن‌ها بسیار خیره کننده‌ است. یکی از کارهای او برای «کلیسای سانتا ماریا دل پوپولو» در رم ساخته شد که به دو گروه «دانیال در گله شیرها» و «حبقوق و فرشته» تقسیم می‌شدند. این کارها آغاز سبک متأخر او را منعکس می‌کنند که در آن ژست‌هایی بیانگر و حالت‌های احساسی ساده شده اما محرز به چشم می‌خورند.

برنینی در سن ۸۱ سالگی بعد از خدمت به هشت پاپ درگذشت و در زمان مرگ نه تنها یکی از بزرگ‌ترین هنرمندان اروپایی به شمار می‌رفت که در کل یک انسان بسیار ارزشمند بود. او آخرین فرد از مجموعه نابغه‌های جهانی ایتالیا بود و سبک باروکی‌ که شکل داد آخرین سبک ایتالیایی بود که به یک استاندارد بین‌المللی تبدیل شد. در واقع مرگ او پایان دوره تسلط هنری ایتالیا در اروپا به حساب می‌آمد.

آثار مجسمه‌ساز و معمار برجسته «جان لورنتزو برنینی» (Gian Lorenzo Bernini) را می‌توانید در هر گوشه‌ای از پایتخت ایتالیا پیدا کنید. از مجسمه‌های حیرت‌انگیز گرفته تا طراحی و معماری برخی از معروف‌ترین آبنماها و پیاتزاها را در میان آثار این هنرمند ارزشمند خواهید دید. در این راهنمای کوتاه تلاش کردیم برخی از شاهکارهای این نابغه باروکی رم را به شما معرفی کنیم.

کلیسای سنت پیتر

شهر واتیکان میزبان آثار زیادی از برنینی است که شامل مجسمه و معماری می‌شوند. او بیش از ۵۰ سال از عمر خود را برای طراحی داخلی و خارجی «کلیسای سنت پیتر» صرف کرد. علاوه بر این قسمت اعظم طراحی میدان سنت پیتر، به ویژه ردیف ستون‌هایی که با مجسمه‌ای در بالا تزئین شده‌اند از شاهکارهای او هستند که توسط شاگردانش ساخته شدند. دو انحنای کناری کلیسا نمادی از دو بازو هستند که مردم را در آغوش می‌کشند و برای تأکید بر عظمت این سازه هنگامی که به آن نزدیک می‌شوند، ساخته شدند. ردیف ستون‌ها (کلوناد) نیز از چهار ستون قطور تشکیل شده است. در داخل محراب اصلی کلیسا، «بالداکینو» (baldacchino) که از برنز و طلا ساخته شده و از آثار شگفت انگیز برنینی محسوب می‌شود را خواهید دید. بالداکینو ساختاری شبیه به سایبان دارد و در ارتفاع ۲۹ متری با ابهت خاصی زیر سقف عظیم میکل آنژ قرار گرفته است. برنزی که برای ساخت بالداکینو استفاده شد، از ذوب کردن تزئینات پانتئون به دستور «پاپ اوربان هشتم باربرینی» (Pope Urban VIII Barberini) به دست آمد.

برنینی موظف بود در پشت کلیسا، تزئینات مخصوص «تخت سنت پیتر» (Chair of St Peter) را نیز بسازد. این اثر خیره کننده نیز کاری پیچیده با برنز بود که با جزئیات زیادی تزئین شده است. در سمت چپ پشت کلیسا، «یادمانی برای الکساندر هفتم» قرار دارد که نه تنها پاپ را به تصویر می‌کشد که یک اسکلت برنزی با یک ساعت شنی را نیز نشان می‌دهد. این نماد، بیننده را به یاد طبیعت گذرای زمان می‌اندازد. از دیگر آثار کلیسای سنت پیتر می‌توانیم به «مقبره اوربان هشتم» (Tomb of  Urban VIII) و مجسمه «سنت لونجینوس» (St Longinus) اشاره کنیم که هر دو استادی برنینی در کار با مرمر و برنز را به نمایش می‌گذارند.

سانتا ماریا سوپرا مینروا

پیاتزای جلوی کلیسای افسونگر «سانتا ماریا سوپرا مینِروا» (Santa Maria Sopra Minerva) در نزدیکی پانتئون، جایی است که می‌توانید مجسمه فیل معروف برنینی را تماشا کنید. این مجسمه بر اساس یک ابلیسک مصری ساخته شد که در محوطه کشف شده بود. معنی این تصویر واضح نیست، اما نقشه‌های موجود یادمان طراحی‌های مختلف برنینی را نشان می‌دهند که در نهایت به این فیل ختم شدند. در داخل کلیسا یکی دیگر از آثار برنینی را خواهید دید: «یادمانی برای ماریا راجی» (Monument to Maria Raggi) یک راهبه که در این حوالی زندگی می‌کرد. این یادمان به یک ستون در امتداد راهرو وصل بوده و با پارچه‌های آویزانی که از طلا و برنز دارد، سبکی انقلابی از یادمان‌های آرامگاهی را به نمایش می‌گذارد.

پیاتزای ناوونا

«آبنمای چهار رودخانه» (Fountain of the Four Rivers) یکی از معروف‌ترین آثار برنینی است که با شکوه خاصی در مرکز «پیاتزای ناوونا» (Piazza Navona) خودنمایی می‌کند. این آبنما را برای حمایت از ابلیسک رومی که با تقلید از ابلیسک‌های مصری ساخته شد بنا کردند و مجسمه باابهتش با صخره‌ها، گیاهان و نمادهای فیگوراتیوِ رودخانه‌های اصلی که در قاره‌ها کشف شده بودند ترکیب می‌شد: گنگ، نیل، دانوب و پلاتا. برنینی جریان یافتن آب از میان آبنما را مطالعه کرده و موجودات دریایی را برای ایجاد صدای دلپذیر به آن اضافه نمود. این یادمان پرابهت در رقابتی مستقیم با رقیب بزرگ برنینی یعنی «بورومینی» (Borromini) ساخته شد که سر در ورودی «کلیسای سنت آنیِزه» (Sant’ Agnese) را که در روبه‌روی آبنما واقع شده طراحی کرد. برخی افسانه‌ها می‌گویند که فیگور نمادین دانوب چشم‌هایش را به نشانی از تحقیر بسته است.

پونته سانت آنجلو

مجسمه‌های زیبایی که در کنار «پل سانت آنجلو» (Ponte Sant’ Angelo) ردیف شده‌اند، به دستور «پاپ کلمنت نهم» در سال ۱۶۶۹ برای جایگزینی با نمونه‌های تخریب‌شده‌یِ سابق ساخته شدند. ۱۰ فرشته جدید که هر کدام وسیله‌ای از مصائب مسیح را حمل می‌کنند، توسط برنینی طراحی شده و اکثراً به دست شاگردانش تکمیل گشتند. دو عدد از مجسمه‌ها را که تاج خار و طومار حمل می‌کنند، خود برنینی و پسرش پائولو ساخته‌اند. این دو مجسمه در نهایت توسط پاپ برای مجموعه شخصی‌اش از محل خارج و با نسخه‌های کپی جایگزین شدند. اکنون این دو مجسمه را می‌توانید در «کلیسای سنت آندرئا دله فراته» (Church of Sant’ Andrea delle Fratte) در نزدیکی پیاتزای باربرینی تماشا کنید.

گالریا بورگزه

«گالریا بورگزه» (Galleria Borghese) تعدادی از مجسمه‌های معروف برنینی را در خود جای داده که در اوایل حرفه‌اش ساخته شدند. این ویلای باشکوه متعلق به «کاردینال شیپیونه بورگزه» (Cardinal Scipione Borghese) بود و زمینه زیبایی را برای تندیس‌هایی چون «آپولو و دافنه» (Apollo and Daphne) شکل داده است. تعداد محدود بلیط‌ها از امکان بازدید نزدیک و مطالعه روش ساخت این تندیس‌های لطیف توسط برنینی حکایت می‌کنند.

سانتا ماریا دلا ویتوریا

«کلیسای سانتا ماریا دلا ویتوریا» (Santa Maria della Vittoria) در فاصله اندکی از «پیاتزای رپوبلیکا» (Piazza della Repubblica) واقع شده و در «نمازخانه کورونارو» (Coronaro Chapel) می‌توانید مجسمه خیره‌کننده «خلسه ترزای مقدس» (Ecstasy of St Teresa) را تماشا کنید. این مجسمه یکی از بهترین نمونه‌های ترکیب مجسمه و معماری در آثار برنینی به شمار می‌رود و لحظه‌ای را به تصویر می‌کشد که فرشته‌ای تیر طلایی عشق الهی را به قلب ترزای مقدس پرتاب می‌کند. موج لباس‌ها و پرتوهای نور طلایی از ترکیب‌های معمول طلا و مرمر در کارهای این هنرمند هستند.

برنینی در یک نگاه

• برنینی در شهر ناپل ایتالیا متولد شد.
• او خیلی زود از زیر سایه پدرش در آمد و به مجسمه سازی کاملاً مستقل تبدیل شد.
• او تحت حمایت اوربان هشتم به یادگیری نقاشی و معماری نیز مشغول شد.
• از میان شاهکارهای او می‌توان به آثارش در کلیسای سن پیتر اشاره کرد.
• برنینی آخرین نفر از مجموعه نوابغ جهانی ایتالیا بود.
• با مرگ او دوران تسلط ایتالیا در هنر اروپا به پایان رسید.
• او از برجسته‌ترین کسانی بود که سبک باروک را شکل داد.
• سبک باروک آخرین سبک ایتالیایی بود که به استانداردی بین‌المللی تبدیل شد.
• او در سن ۸۱ سالگی درگذشت.